Polski silnik do motocykla żużlowego? Nie uwierzysz – dziś kosztuje krocie jako przedmiot kolekcjonerski!

W latach 1950-1954, czyli świetlanych czasach rozkwitu speedwaya w Polsce, działała w Rzeszowie sekcja motorowa Zrzeszenia Sportowego „Stal”. Wówczas jego działaczom przyszła do głowy idea zbudowania silnika polskiej konstrukcji do motocykla żużlowego. Niewiele osób wie, że polski silnik do motocykla żużlowego naprawdę powstał!

fot. speedway.hg.pl

Polski silnik do motocykla żużlowego

Polski silnik do motocykla żużlowego został skonstruowany w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w Rzeszowie. Zaprojektowali go dwaj inżynierowie: Tadeusz Fedko i Romuald Iżewski, zawodowo związani z Rzeszowską Stalą. Pochodzenie inżynierów zadecydowało o nadaniu nazwy jednostce – FIS – wywodzącej się od skrótu Fedko-Iżewski-Stal.

Pod koniec kwietnia 1954 roku – oparty na brytyjskiej konstrukcji jednostki JAP (model z 1949 roku) – silnik był w pełni gotowy. Jego pierwsze testy wypadły zadowalająco.

W stosunku do swojego protoplasty krajowy produkt przeszedł liczne udoskonalenia. Różnice dotyczyły głównie średnicy zaworów, zmiany czasów zaworowych, wielkości krzywek oraz zastosowania innych materiałów do budowy jednostki.

FIS-1 – polski silnik do motocykla żużlowego

Debiut (FIS-1) odbył się 12 maja 1954 roku na rzeszowskim torze. Silnik wbudowano w ramę angielskiego motocykla Excelsior. Jednoślad był testowany przez Eugeniusza Nazimka (członka kadry Zrzeszenia Sportowego „Gwardia”). Próby potwierdziły, że polski FIS w niczym nie odbiega od JAP’ów i z biegiem czasu postanowiono montować go w ramy skonstruowane na wzór Rotraxów. Produkcja seryjna silnika ruszyła w roku 1959 w Polskich Zakładach Lotniczych w Rzeszowie.

Niedługo po pierwszych testach PZL nawiązały współpracę z WSK w Mielcu, która podjęła się wytwarzania ram do motocykli żużlowych. Do produkcji stosowano nowoczesne (jak na tamte czasy) technologie, np. spawanie w osłonie argonu. Obręcze kół początkowo sprowadzano z Wielkiej Brytanii, lecz potem zostały zastąpione produktami polskimi – z parowozowni w Ostrowie Wielkopolskim.

Planowano, że roczna produkcja motocykli FIS osiągnie 400 sztuk, ale to się nie udało. Te, które zjechały z taśmy eksportowano do Włoch i Norwegii, gdzie były eksploatowane jeszcze przez długi czas po ustaniu produkcji. W kraju motocykl doceniło wielu polskich zawodników, choć zgodnie twierdzili, że wymagał dalszych udoskonaleń.

Koniec produkcji polskiego silnika do motocykla żużlowego

FIS-y były więc przez kilka lat podstawowym sprzętem polskiej reprezentacji żużlowej. Niestety nie pomogło to w jego ocaleniu i w wyniku braku porozumienia pomiędzy wytwórcą, a konstruktorami silnika zaprzestano produkcji jednostki. Sporo też namieszał fakt pojawienia się na rynku silnika ESO. Po ostatecznym wstrzymaniu produkcji część FIS-ów odsprzedano do innych krajów, gdzie do dziś stanowią cenione obiekty kolekcjonerskie. Reszta przepadła jak kamień w wodę.

Silnik STAL 001-55

Tymczasem w Gorzowie Wielkopolskim w ciągu dwóch miesięcy po powyższych decyzjach powstał konkurencyjny silnik. W roku 1955 członkowie sekcji motorowej wykonali prototyp silnika STAL 001-55 przy gorzowskich Zakładach Mechanicznych. Zakładano wykonanie dziewięciu jednostek, czyli liczby, która pozwoliłaby na swobodny start w lidze żużlowej. Jednak – podobnie jak w przypadku FIS-ów – nie udało się tych planów zrealizować. Z taśmy zjechało w sumie sześć sztuk z częściami zamiennymi.

Ramy, w które wbudowano silniki, były wykonane również w Zakładach Mechanicznych w Gorzowie. Powstały dzięki sympatykom sportu żużlowego – Wiśniewskiemu, Stercelowi oraz Czesławowi Rymszy. 

Kolejne sześć egzemplarzy silników STAL 001-55 wyprodukowano zimą 1955/1956 i na tym etapie zakończono produkcję.

fot. www.speedway.hg.pl

Dane techniczne silnika STAL 001-55

Silnik:                               jednocylindrowy, czterosuwowy, górnozaworowy (OHV)
Pojemność skokowa:      497 ccm
Ilośc zaworów:               2
Rozrząd:                         popychaczowy
Średnica cylindra:          80 mm
Skok tłoka:                      99 mm
Średnica gaźnika:          27 mm
Stopień sprężania:         14,4
Moc maksymalna:          43 KM przy 6000 obr/min
Wskaźnik mocy:             pojemnościowy 86,5 KM/l
Zapłon:                           iskrowy
Opony:                            koło przednie 2,75×23″, tylne 3,00×22″
Zawieszenie przednie:  widelec teleskopowy
Zbiornik paliwa:             2 litry
Układ smarowania:        sucha miska olejowa, obieg smarowania otwarty
Wymiary motocykla:      długość: 2050 mm, szerokość 800 mm (z kierownicą), wysokość 1140 mm, 
Masa:                             92 kg